Öğretim İlke ve Yöntemleri

Öğretim İlkeleri

ÖĞRETME-ÖĞRENME SÜRECİNDE TEMEL KAVRAMLAR

1. Yaklaşım/Model: Öğretimin temelini oluşturan temel felsefeyi açıklayan genel bir bakış açısıdır. Yaklaşım/model öğretimin nasıl olması gerektiği hakkında öğrenme kuramlarını temele alarak genel görüş bildirir. Öğretim yaklaşımlarının sayısı oldukça fazladır. Örneğin; yapılandırmacılık, tam öğrenme, işbirliğine dayalı öğrenme ve yaşam boyu öğrenme birer yaklaşımdır.

2. Strateji: Amaçlara ulaşmayı sağlayan ve öğrenme ve öğretim yönteminin seçimine yön veren genel bir plan ve tasarımdır. Öğretim stratejisi bir yandan işlenecek dersin genel bir çerçevesini çizerken bir yandan da ders esnasında öğretmen ve öğrencilerin rollerini belirler. Öğretim stratejileri üç tanedir; Sunuş yoluyla öğretim, buluş yoluyla öğretim ve araştırma-inceleme yoluyla öğretim.

3. Yöntem: Amaçlara ulaşmak için bilinçli olarak seçilen ve izlenen düzenli yoldur. Öğrenme ünitesinin hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla öğretim stratejisine uygun şekilde kullanılan bir öğretme yoludur. Öğretim yöntemleri beş tanedir: Anlatım, tartışma, örnek olay, problem çözme ve gösteripyaptırma.

4. Teknik: Bir öğretme yöntemini uygulamaya koyma biçimi ya da sınıf içinde yapılan işlemlerin bütünüdür. Teknikler, öğretme biçimini ve yöntemini uygulamaktır. Öğretim tekniklerinin sayısı çok fazladır. Çünkü dersi farklı tekniklerle işlemek önemlidir. Örneğin; istasyon, soru-cevap, görüş geliştirme, drama, benzetim ve beyin fırtınası birer tekniktir.

5. Taktik: Sınıfta belirli bir konu işlenirken geçen bir kavram ya da ilkenin ne olduğuna ilişkin sorulan soruyu yanıtlarken seçilen kısa yoldur. Çevre koşulları üzerine kurulmuş planlı, ayrıntılı ve özel bir eylem planıdır. Örneğin, öğrencilerinin düşünme becerilerini geliştirmek isteyen bir öğretmenin beyin fırtınası, görüş geliştirme ve altı şapkalı düşünme gibi teknikleri kullanmaya karar vermesi birer taktiktir. Seçilen taktikler öğretmenden öğretmene farklılık gösterebilir.

KPSS’de Çıkmış Soru
 

Alıntı:Bir dersin;
• genel çerçevesinin çizilmesinde,
• öğrenci ve öğretmen rollerinin belirlenmesinde
• amacın gerçekleştirilmesine yönelik işlemlerin belirlenmesinde
aşağıdakilerden hangisi temel belirleyicidir?

A) Değerlendirmenin amacı
B) Dersin gün içindeki saati
C) Okulun sosyoekonomik şartları
D) Öğretim stratejisi
E) Yıllık çalışma planı

Çözüm: Öğretim stratejisi, dersin kazanımlarına ulaşmak için izlenen genel yoldur. Yani o günkü ders ya da ders saatlerinin işlenişindeki genel çerçeveyi belirler. Ayrıca öğretim stratejisi, öğretmen ve öğrencilerin dersteki rollerini belirler. Örneğin sunuş yolu stratejisinde öğretmen aktif, organize edici ve aktarıcı, öğrenciler alıcı rolündeyken, buluş yolu stratejisinde öğretmen rehber, öğrenciler aktif öğrenici rolündedir. Tüm bunlarla birlikte öğretim stratejisi, amacın gerçekleştirilmesine yönelik yöntem, teknik ve araç-gereçlerin belirlenmesine yön verir. Örneğin sunuş yolu stratejisi kullanılacaksa beraberinde anlatım yöntemi, soru-cevap tekniği ve kavram haritası kullanılabilir. Cevap D

ÖĞRETİM İLKELERİ

Öğretim ilkeleri “hedef ve kazanımlara ulaştıran, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmış, her yaş ve düzey için genel kabul görmüş öğretim sürecini düzenleme uygulamalarıdır.” Öğretim ilkeleri içeriğin ve ders kitaplarının düzenlenmesinde, öğrenme-öğretme sürecinin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinde önemli rol oynar.

✔ Başlıca öğretim ilkeleri şunlardır;

✔ Hedefe görelik (Amaca uygunluk)

✔ Öğrenciye görelik (Çocuğa uygunluk)

✔ Yaşama yakınlık (Hayatilik)

✔ Somuttan soyuta

✔ Bilinenden bilinmeyene

✔ Kolaydan zora (Basitten karmaşığa)

✔ Yakından uzağa

✔ Açıklık (Alenilik)

✔ Etkin katılım (Aktivite/İş)

✔ Güncellik (Aktüalite)

✔ Ekonomiklik

✔ Bütünlük

✔ Sosyallik

✔ Bilgi ve becerinin güvence altına alınması

1. Hedefe Görelik (Amaca uygunluk)

Eğitimin temel gayesi bireyde istendik davranış değişiklikleri oluşturarak hedeflere ulaşmaktır. Hedeflere ulaşmak için amaca hizmet eden ve hedefe ulaşmayı kolaylaştıran uygulamalar düzenlenmelidir. Derste ulaşılacak kazanımlar doğrultusunda öğrenme-öğretme sürecinin yapılandırılmasına hedefe görelik denir. Bu yüzden hedefe uygun düzenlemeler yapmak için öğretmenler öncelikle hedefin hangi alanda olduğunu (bilişsel, duyuşsal, devinişsel) belirlemeli sonrasında ise hedefin hangi düzeyde olduğunu saptamalı ve buna uygun yöntem/teknikler seçmelidir.

Örnek:

Alıntı:"Denge hareketleri yapar" kazanımı devinişsel alanda bir kazanımdır. Dolayısıyla daha çok bilişsel alanda etkili olan anlatım yöntemi ve hem bilişsel hem de duyuşsal alanda etkili olan tartışma yöntemi bu kazanım için uygun değildir. Öğretmen bu kazanım için devinişsel alanda etkili olan gösteripyaptırma yöntemini seçmelidir.

Görüldüğü gibi hedefe görelik sorularında dikkat edilmesi gereken hedefle, öğretim süreci arasındaki uyumluluk düzeyidir.

2. Öğrenciye Görelik (Çocuğa uygunluk)

Öğretmenlerin öğrenme-öğretme sürecini düzenlerken öğrencilerin gelişim düzeyi, hazırbulunuşluğu, ihtiyaç, ilgi, yetenek, beklenti ve bireysel farklılıklarını dikkate alması, öğrenciye görelik ilkesidir. Bu yüzden farklı eğitim düzeylerinde farklı süreçler düzenlenir. Çağdaş eğitim kuramlarına ve programlarına göre öğrenci öğrenme-öğretme sürecinin merkezinde yer almalı, öğretmen öğrencilere rehberlik etmelidir.

Örnek:
 

Alıntı:Okul öncesi eğitim çocukları “işlem öncesi dönemde” oldukları için programda dört işlem becerisi ile çözülebilen problemlere yer verilmemesi öğrenciye görelik ilkesi ile ilgilidir ya da okul öncesi dönemde anlatım yöntemi kullanmak yerine oyuna dayalı etkinliklerle sürecin işlenmesi öğrenci görelik ilkesinin gereğidir. Çünkü bu dönemdeki çocuklar dinleyerek öğrenmek yerine yaparak-yaşayarak öğrenme eğilimindedir.

NOT:

Alıntı:Öğrenciye görelik ilkesi program geliştirmenin psikolojik ve bireysel temelleri ile ilişkilidir. Program geliştirmede öğrenciye görelik ilkesi ulaşılabilirlik/öğrenilebilirlik kavramları ile kullanılır.

3. Yaşama Yakınlık (Hayatilik)

Yaşama yakınlık ilkesi, okulda verilen eğitimin gerçek hayatla ilişkilendirilmesi veya gerçek yaşamda işlevsel olması, işe yaraması anlamına gelmektedir. Bireye ihtiyaç duyduğu gerekli bilgilerin öğretilmesi hayatilik ilkesi ile ilgilidir.

Örnek:
 

Alıntı:Toplama ve çıkarma işlemini öğrenen çocuklara performans görevi olarak ebeveynleri ile birlikte gittikleri bir markette alışverişi yapma, alınanları hesaplama, ödeme yapma ve para üstü alıp-verme ödevinin verilmesi okulda öğrenilenlerin gerçek yaşamla ilişkilendirilmesine yönelik uygulamalardır.

NOT:
 

Alıntı:Dersin giriş bölümündeki işlemlerden biri de güdülemedir. Güdüleme yapmak için öğretmen konunun önemini veya ulaşılacak kazanımın gerçek hayatta ne işe yarayacağını açıklar. Bu sebeple hayatilik ilkesi güdüleme işlemi ile yakından ilişkilidir.

4. Somuttan Soyuta

Somuttan soyuta ilkesi, bilgilerin öncelikle çok sayıda (özellikle de dokunma duyusu) duyu organını harekete geçirecek şekilde somut, sonrasında soyut olarak öğretilmesidir. Piaget’in zihinsel gelişim dönemleri dikkate alındığında işlem öncesi dönem (okul öncesi) ve somut işlemler dönemi (ilkokul) öğrencileri için soyut kavramlar çok anlamlı değildir. Yine Edgar Dale’nin yaşantı konisi dikkate alındığında çok sayıda duyu organına hitap eden somut öğrenmeler daha kalıcıdır. Dale’ye göre öğrenme somuttan soyuta ve basitten karmaşığa doğru düzenlenmelidir. Öğrenme-öğretme sürecini somutlaştırmak için gerçek nesneler, numuneler, modeller, maketler, eşyalar ve nesneler kullanılabilir.

Örnek:
 

Alıntı:İlkokul birinci sınıf öğrencilerine toplama işlemi öncelikle fındık, fasulye vb. gerçek nesnelerle veya abaküs gibi araçlarla yaptırılıp, sonrasında rakam sembolleriyle yaptırılması somuttan soyuta ilkesi ile ilgilidir.

NOT:
 

Alıntı:Somuttan soyuta ilkesi özellikle işlem öncesi ve somut işlemler dönemi öğrencileri için vazgeçilmezdir. Dolayısıyla okul öncesi ve sınıf öğretmenli ÖABT sınavında somuttan soyuta ilkesi sorulabilir.

KPSS’de Çıkmış Soru
 

Alıntı:Bir sınıf öğretmeni, ilkokula yeni başlayan öğrencilerinin, zihinlerinde sayı kavramını oluşturmalarına yardım etmek için fasulye taneleri ile oluşturduğu kümelerle rakamları eşleştirmiştir.

Buna göre, öğretmen aşağıdaki öğretim ilkelerinden hangisini kullanmıştır?

A) Açıklık
B) Bilimsellik
C) Bilinenden bilinmeyene
D) Somuttan soyuta
E) Ekonomiklik

Çözüm: İlkokul birinci sınıf öğrencileri somut işlemler dönemindedir. Matematik dersi konuları ise oldukça soyut kavramlardan oluşur. Sayı kavramı bunlardan biridir. Bu yüzden sınıf öğretmenleri ilkokula yeni başlamış öğrencilerin zihinlerinde sayı kavramı oluşturmalarına yardım etmek için fasulye taneleri kullanarak konuyu somutlaştırma yoluna girmiştir. Görüldüğü gibi soruda önemli bir çeldirici bulunmamaktadır. Cevap D

KPSS’de Çıkmış Soru
 

Alıntı:Birinci sınıf öğretmeni matematik dersinde "Nesne sayısı 10’dan az olan bir toplulukta nesnelerin sayısını belirler, bu sayıyı rakamla yazar." kazanımına yönelik olarak öğrencilerin önce parmaklarını kullanarak saymalarını sağlar, sonra öğrencileri okul bahçesine çıkararak ağaçları saydırır.

Öğretmenin bu süreçte başvurduğu öğretim ilkeleri aşağıdakilerin hangisinde doğru sırada verilmiştir?

A) Somuttan soyuta - Hayatilik
B) Somuttan soyuta - Ekonomiklik
C) Hayatilik - Soyuttan somuta
D) Açıklık - Soyuttan somuta
E) Somuttan soyuta – Açıklık

Çözüm: Soru öncülünde görüldüğü gibi öğretmen kazanıma yönelik olarak iki etkinlik düzenlemiştir. Etkinliklerden ilki öğrencilerin bir kümedeki elemanların sayısını belirlemek için parmaklarını kullanmalarıdır. Bu etkinlik sayı kavramının somutlaştırılmasını sağlamıştır. İkinci etkinlikte ise öğretmen, öğrencilerden okul bahçesindeki ağaçları saymalarını istemiştir. Ağaçlar gerçek yaşamın bir parçasıdır ve dolayısıyla yapılan etkinlik hayatilik ilkesi ile ilişkilidir. Yani öğretmen ilk olarak somuttan soyuta ve ikinci olarak hayatilik ilkesine başvurmuştur. Bu tarz sıralama sorularında öğretmen adaylarının dikkatli olması gerekir. Sıralama sorularında öğretmen adaylarının soru öncülünde yapılan etkinliklerin üzerine sıra numarası vermeleri sorunun çözümünü kolaylaştıracaktır. Cevap A

5. Bilinenden Bilinmeyene

Bilinenden bilinmeyene ilkesi, öğrencilerin bildikleri konulardan yola çıkarak bilmedikleri kavramı anlamlandırmalarını kolaylaştırılır. Bunun için hedef kavrama (bilinmeyen) ulaşmada kaynak kavram (bilenen) kullanılır. Öğrencilere ön bilgilerinin hatırlatılması bilinenden bilinmeyene ilkesi ile ilgilidir. Çünkü etkili ve kalıcı bir öğrenme, önceden öğrenilenlerle yeni öğrenilenler arasında bağ kurulabildiği oranda gerçekleşir.

Örnek:
 

Alıntı:Öğretmenin "denk küme" kavramını öğretmeden önce öğrencilerin küme, eleman ve eleman sayısı kavramlarını hatırlamasını sağlaması bilinenden bilinmeyene ilkesi ile ilişkilidir.

NOT:
 

Alıntı:Analoji/metafor bir kavramın başka bir kavrama benzetilmesi yoluyla öğretilmesidir. Örneğin, insan beyninin yapısının cevize benzetilerek öğretilmesinde, insan beyninin yapısı bilinmeyen hedef kavram, ceviz ise bilinen kaynak kavram olarak kullanılabilir.

6. Kolaydan Zora (Basitten Karmaşığa)

Basitten karmaşığa ilkesi, öğrenme-öğretme sürecinin öğrencilerin kolayca yapabileceği işlem ya da becerilerden başlayıp kademe kademe zorlaşacak şekilde düzenlenmesidir. Bu ilke öğrencilere özgüven kazandırır ve öğrenilmiş çaresizlik yaşanma olasılığını azaltır. Öğretime zor konulardan başlanması öğrencilerde başarısızlık algısı oluşturabilir.

NOT:
 

Alıntı:Öğretmenler sınav yapmak için ölçme aracı hazırladıklarında kolay soruları ilk sorulara yerleştirmelidir.

7. Yakından Uzağa

Yakından uzağa ilkesi, öğrenme-öğretme sürecini yakın tarihten uzak tarihe veya yakın çevreden uzak çevreye doğru düzenlenmek için kullanılır. Bu nedenle öğretme-öğrenme süreci düzenlenirken, örnekler verilirken öğrencinin yakın çevresinden, yakın ilgilerinden başlanmalıdır. Bu yakınlık hem mekân, hem de zaman açısından dikkate alınmalıdır. Çünkü öğrencilerin yakın çevre ve yakın zamanla ilgili daha fazla yaşanmışlıkları vardır ve çocuğun içinde bulunduğu çevre onun öğrenme süreçlerini etkiler.

Konular eksik tamamını nerden bulabilirim.